به شهر برازجان خوش آمدید

چند روز پيش مجاهدين احمد خان اخگر را از دست داده بودند آرايش سپاهيان مجاهدين بدين شرح بود در جناح چپ(مشرق جلگه به سمت تنگستان ) زائر خضر خان به همراه افرادش موضع گرفتند درجناح مرکزي که اهميت بسزايي داشت غضنفر السلطنه و سيصد نفر از تفنگچيان برازجاني قرار داشتند و در جناح راست (شمال جلگه شيخ حسين خان چاهکوتاهي موضع گرفت و تعدادي تفنگچي به سرکردگي آقا سيد مرتضي از سعد آباد و پنجاه نفر تفنگچي ورزيده به سرپرستي آقا شيخ عبدالنبي از دهکهنه در کنار مجاهدين بودند با طلوع آفتاب جنگ شروع شد حوالي ظهر زائر خضر خان و تنگستانيها بدون اطلاع با شرايط غير مترقبه اي سنگر هاي محکم جناح چپ را خالي کرده و عقب نشيني کردند. جناح راست هم با مقاومتي کم اثر عقب نشيني کردند . و فشار اصلي روي سنگر مرکزي قرار گرفت . فرمانده جناحين از شيخ محمد حسين برازجاني خواستند تا غضنفر السلطنه را با قسم از سنگر بيرون آورد تا به فکر پيکار در آينده شوند و شيخ اين کار را کرد . به نوعي امروزه مي توان متقاعد شد شايعه سازش زائر خضر خان با اجنبي و خالي کردن سنگر بدون هيچ دليلي حقيقت داشته است .

در آن جنگ علت اصلي شکست عقب نشستن بي دليل جناحين اول چپ و سپس راست بود. اين شکست عواقب بسيار بدي را براي مجاهدين و همچنين اوضاع سياسي و ملي در آتي را رقم زد. با همه ي اوصاف مبارزان غضنفر مردانه جنگيدند و دوباره سنگر شرقي را به دست گرفتند. با اين وجود شوراي فرماندهي غضنفر را مجبور به ترک مخاصمه کردند . بررسي ها نشان ميدهد که خالي کردن جناحين نمي توانسته بي دليل باشد ومتاسفانه کار زائر خضر خان و متابعت شيخ حسين خان چاهکوتاهي تنها باعث تسريع و تسهيل روند سلطه استعمار بر ميهن شد . لذا حکايت ها حاکي از تشتت آراي سران نهضت است . و ماجراي انتقال اسراي انگليسي شاهد بر اين امر است و ماجرا از اين قرار بود که عليقلي خان پسيان افسر انقلابي و ميهن پرست که فرمانده ژاندارمري فارس بود تعدادي از صاحب منصبان انگليسي مقيم شيراز را اسير کرده و به برازجان فرستاد تا مجاهدين بتوانند با بهره برداري سياسي از آنها با دولت بريتانيا معامله اي کنند که به نفع ايران تمام شود .

 کاروان اسرا با وحشت زياد به کاروانسراي برازجان مي رسند آن روز نهم محرم (تاسوعا)بود. و شهر يک سره تعطيل و سلطان اخگر از تر س اينکه احساسات مذهبي مردم فوران کرده و به کاروانسرا حمله ور شوند حالت فوق العاده را براي اسيران توضيح دا د و يک گروهان از کاروان سرا محافظت ميکرد .

   واسموس که دولت آلمان وي را به عنوان سفير به ايران فرستاده بود و چون در جريان  جنگ جهاني متحدين و متفقين در برابر هم قرار داشتند و انگليس و آلمان با هم نزاع داشتند لذا از سوي دولت انگليس تحت تعقيب بود . واسموس که ديگر به دنبال انجام ماموريتي که دولت آلمان برايش در نظر گرفته بود تلاشي نمي کرد غرق در فرهنگ و صداقت و شجاعت و ديگر اوصاف منحصر بفرد و والاي اهالي دشتستان قرار گرفته و خلق و خوي آنها را پيدا کرده بود. او مانند دشتستاني ها لباس مي پوشيد وبا لهجه محلي  صحبت ميکرد  وي در ايجاد اولين نشريه برازجان نقش موثري داشت خلاصه واسموس روزي که اسراي انگليسي به کاروانسراي برازجان رسيدند نزد آنها رفت و خواست که به بيماراني که در ميان اسرا بودند خصوصا خانمهاي انگليسي  که در شيراز آنها را ملاقات کرده بود را عيادت کند . (اوکرنر)که نماينده کاروان اسرا بود نسبت به اين قضيه بي تفاوت بود. واسموس به اتاق روسا در کاروانسرا رفت . بحث بر سر اين بود که مي گفتند اسرا بايد به اهرم منتقل شوند اما غضنفر السلطنه با اين قضيه مخالف بود . واسموس و سلطان اخگر با نظر غضنفر السلطنه مخالف بودند. خلاصه با پذيرش اينکه مسيو فرگوسن رييس شعبه بانک شاهي در شيراز فقط در مقابل آزاد شدن چهل هزار تومان پول غضنفر السلطنه که به خاطر مبارزات با استعمار در بانک شاهي بلوکه شده بود اسرا به اهرم منتقل شوند .

بعد واسموس که خواست از مادام اسميت و ديگر خانهاي انگليسي عيادت کند با مخالفت شديد غضنفر السلطنه مواجه گشت و از اين کار منصرف گشت. معلوم نبود اصرار واسموس و سلطان اخگربر فرستادن اسرا به  اهرم چه بود. اسرا به اهرم منتقل شدند و زائرخضرخان و شيخ حسين خان عهدنامه اي امضا کرده وبه کنسول انگليس فرستادند که در صورت تحقق شرايطي اسرا آزاد شوند. سه مورد از شرايطي که ذکر شده بود کلي، و بقيه درخواست هاي شخصي خوانين اهرم و چاهکوتاه بود. و مسيو فرگوسن هم آزاد شد  بدون آنکه پول غضنفر السلطنه را آزاد کنند. در حالي که اين پول مي توانست کمک شاياني براي مجاهدين باشد. شک نيست که اين ناديده گرفتن حق مسلم حاکم برازجان (فرمانده کانون مبارزات ) بود و دولت انگليس با اين کار از دشتي ها و تنگستاني ها استمالت کرده و افکار را براي در هم کوبيدن غضنفر السلطنه آماده کرد.منبع:کتاب جايگاه دشتستان در سرزمين ايران